Historia Nowego
Dodano: 28 grudnia 2009
Nazwa miasta wywodzi się ze średniowiecza, kiedy to zwało się po łacinie Novo Castro, czyli Nowy Gród, przypuszczalnie w opozycji do pobliskiego Starogardu lub jako wyraz założenia nowego grodu w miejsce wcześniejszego.
Pierwsze ślady stałego osadnictwa pochodzą z okresu neolitu. W okresie rzymskim istniała tu przeprawa wiślana obok szlaku Bursztynowego. To korzystne położenie komunikacyjno-handlowe przez wieki stymulowało rozwój osady i miasta, aż do 1851roku, kiedy to ominęła Nowe linia kolejowa.
Przypuszczalnie pierwsze grodzisko nowskie znajdowało się w końcu 1 tysiąclecia n.e. na tzw. Garbuzach. Upadło ono wraz z podbojem Pomorza przez Piastów. Po podziale dzielnicowym Pomorza odzyskiwać zaczęło swą autonomię i w 2 połowie XII w założono tu nowy gród. Po raz pierwszy występuje on w źródłach pisanych z 1266 roku jako miejsce śmierci księcia Świętopełka i późniejszej potyczki z Krzyżakami. W 1277roku Nowe stało się udokumentowaną siedzibą kasztelani, w 5 lat później osadzono tu pierwszych na nie krzyżackim Pomorzu franciszkanów. Świadczy to o tym, że osada miała już wówczas wyraźnie miejski, lecz przed lokacyjny charakter. W okresie rządów czeskich Nowe, jako miasto prywatne, oddane zostało Piotrowi Święcy. On to wraz z rodziną nadał w nim w 1302 roku dziedziczne wójtostwo Walterowi Grzeli, co niektórzy historycy uznają za pierwszy na Pomorzu pisany akt lokacyjny na prawie polskim. Konflikt lenny Święców z Łokietkiem wkrótce zmienił losy Pomorza. Przyzwany, bowiem przez władcę na pomoc Zakon zajął je dla siebie. Po krwawej obronie padł także nowski kasztel, miasto przestało się rozwijać. Nowy impuls dała mu dopiero krzyżacka lokacja na prawie chełmińskim, dokonana przez WMDusemera w 1350 roku.
Nowe miasto nowskie powstało w większości w oparciu o pomorską jeszcze owalnicę. Wszystkie jego ważne obiekty uzyskały w 2 połowie XIV w. Kamienną i ceglaną formę, zachowując swą lokalizację. Władzę w mieście sprawował mocno zniemczony patrycjat, większość ludności jednak była polska. Przejawem tej polskości było wstąpienie Nowego do powstającego Związku Pruskiego. Czołową rolę odgrywał w nim Jan z Jani, rycerz z ziemi nowskiej. Był on jednym z inicjatorów konfederacji, która odbiła Nowe z rąk Krzyżaków w początkach 1454 roku. Sierpniową nocą 1458 roku niemiecka ludność wpuściła na powrót siły zakonne. Nowe odzyskano 2 lutego 1465roku, po 6-miesięcznym oblężeniu jako ostatnią z nadwiślańskich twierdz Zakonu. Obsadzono je wówczas załogą pod dowództwem Jana Jasieńskiego, starosty nowskiego. Urząd ten pozostawał w tym rodzie do 1512 roku, kiedy to na 123 lata przejęli go Werdenowie. Po nich funkcje te pełnili głównie przedstawiciele rodów Butlerów i Zboińskich. Ostatnim starostą nowskim był przyjaciel króla Stanisława, Andrzej Moszczeński.
XVI wiek to okres bujnego rozwoju miasta, opartego głównie o handel wiślany. Sławni też byli nowscy piwowarzy. Naterenie doliny Wisły osiedlać się zaczęli uciekający przed prześladowaniami religijnymi holenderscy Mennonici, którzy ją zagospodarowali.
Dwa kolejne wieki to okres zastoju i coraz bardziej pogłębiającego się upadku miasta. Wpłynęły na to wojny szwedzkie i towarzyszące im grabieże, pożogi i zarazy. Nie bez wpływu na gospodarkę Nowego pozostało także monopolizowanie przez Gdańsk handlu wiślanego. Po upadku Konfederacji Pomorskie miasto w 1770 roku zajęli Rosjanie, potem zaś Prusacy. Wkrótce też w wyniku I rozbioru Polski stało się ono częścią Prus. Okresem manifestacji polskości Nowego był Kulturkampf. Powstały tu wówczas liczne organizacje kulturalne i gospodarcze, jak Czytelnia Publiczna czy Bank Ludowy. Po I wojnie światowej 25 lutego 1920 roku, miasto stało się częścią II RP. W okresie tym okrzepła jego nowa gospodarcza specyfikacja – meblarstwo. Nowe zajęły wojska niemieckie 3 września 1939 roku stało się ono częścią III Rzeszą. Był to okres szczególnej eksterminacji polskiej inteligencji i ludności pochodzenia żydowskiego. Ok. 1943 roku w okolicznych lasach nasilała się też działalność partyzancka podporządkowana Gryfowi Pomorskiemu a potem Armii Krajowej. 19 lutego 1945 roku do Nowego weszły jednostki 2 Radzieckiej Armii Uderzeniowej. Nowa władza dokonała eksterminacji nazbyt patriotycznie aktywnych Polaków.
Dwa kolejne wieki to okres zastoju i coraz bardziej pogłębiającego się upadku miasta. Wpłynęły na to wojny szwedzkie i towarzyszące im grabieże, pożogi i zarazy. Nie bez wpływu na gospodarkę Nowego pozostało także monopolizowanie przez Gdańsk handlu wiślanego. Po upadku Konfederacji Pomorskie miasto w 1770 roku zajęli Rosjanie, potem zaś Prusacy. Wkrótce też w wyniku I rozbioru Polski stało się ono częścią Prus. Okresem manifestacji polskości Nowego był Kulturkampf. Powstały tu wówczas liczne organizacje kulturalne i gospodarcze, jak Czytelnia Publiczna czy Bank Ludowy. Po I wojnie światowej 25 lutego 1920 roku, miasto stało się częścią II RP. W okresie tym okrzepła jego nowa gospodarcza specyfikacja – meblarstwo. Nowe zajęły wojska niemieckie 3 września 1939 roku stało się ono częścią III Rzeszą. Był to okres szczególnej eksterminacji polskiej inteligencji i ludności pochodzenia żydowskiego. Ok. 1943 roku w okolicznych lasach nasilała się też działalność partyzancka podporządkowana Gryfowi Pomorskiemu a potem Armii Krajowej. 19 lutego 1945 roku do Nowego weszły jednostki 2 Radzieckiej Armii Uderzeniowej. Nowa władza dokonała eksterminacji nazbyt patriotycznie aktywnych Polaków.
Po wojnie miasto odbudowano i rozbudowano.